Sevgili öğrencilerimiz bu yazımızda Kök ve ek konu anlatımını sizler için hazırladık.
Kök ve ek konusu içerisinde öğreneceklerimiz; kök tanımı, çeşitleri (isim kök, fiil kök, ortak kök ,sesteş kök,) ekin tanımı, yapım ekleri, gövde, isim çekim ekleri, hal durum ekleri, iyelik ekleri, tamlayan ekleri , türemiş ve birleşik sözcüklerdir.

KÖK
Kelimenin yapısında yer alan ve bütün ekler çıkarıldığında anlamlı en küçük kelimenin bütünüyle anlam ilişkisi olan en küçük anlamlı parçaya kök denir.
– Masa-cı-lar
-Balık-çı
-Perde-ler-den
-Ev-li-ler
NOT: Bir kelimenin tamamıyla anlam ilişkisi olmasına dikkat etmeliyiz.
Balık –doğru
Bal-ık — yanlış
Kök Çeşitleri
1.İsim Kök
2.Fiil Kök
3.Ortak Kök
4.Sesteş Kök
1.İsim Kök
Varlıkları ve kavramları karşılayan yani isim olan köklerdir.
Bir kelimenin isim kök olduğunu anlamak için kelimenin köküne ‘-mak-mek’ mastar eki getirilir. Kelime anlamsız oluyorsa isim köklüdür.
Örnek;
-Ev-de —isim kök + ek
-Parmak-lık —isim kök + ek
-Süt-çü — isim kök + ek
-Tahta-cı — isim kök + ek
-Tırnak-lar—isim kök + ek
2.Fiil Kök
Varlıkların yaptığı işi hareketi veya durumu, oluşu bildiren köklerdir. Bir kelimenin kökünün fiil kök olduğunu anlamak için kökün sonuna mastar ‘-mak-mek’ eki getirilir. Kelime anlamlı olursa fiil köktür.
-Uçak — uç-mak — fiil kök
-Bilgi — bil-mek— fiil kök
-Geldim — gel-mek— fiil kök
-Suskun — sus-mak — fiil kök
-Silgi — sil-mek— fiil kök
-Görecek — gör-mek — fiil kök
3.Ortak Kök
Aralarında anlam ilişkisi bulunan ve hem isim hem fiil kök olabilen köklere ortak kök denir.
Örnek;
-Bu boya bitmiş. — İsim kök
-Babam bütün duvarları boyadı. — fiil kök
-Güreş bizim ata sporumuz. — İsim kök
-Pehlivanlar meydanda güreşti. — fiil kök
4.Sesteş Kök
Yazılışları aynı anlamları farklı olan köklere sesteş kök denir.
Örnek;
-Çocuklar kavgadan sonra barıştı. — fiil kök
-Barış ülkeler arasındaki dostluğu pekiştirir. — isim kök
Ek
Kelimenin anlamını veya türünü değiştiren yada var olan kelimeyi cümle içinde kullanılmaya elverişli hale getiren parçalara ek denir.
Yapım Ekleri
Eklendiği sözcüğün anlamını ya da türünü değiştiren eklere yapım eki denir.
Diş-çi — yapım eki almış hali
Süt-çü — yapım eki almış hali
Ev-li — yapım eki almış hali
Gövde
Bir kelimenin yapım eki almış haline gövde denir.
Süt — isim kök
Süt-çü — isim kökün yapım eki almış hali
Türk — isim kök
Türk-çe — isim kökün yapım eki almış hali
İsimden İsim Yapım Eki
Kökü isim olan sözcüklere gelen yapım eki sözcüğü yine isim yapıyorsa bu yapım eklerine isimden isim yapım eki denir.
-Kitap — İsim kök
-Kitap-lık — isim kökün yapım eki almış hali
-Şeker — İsim kök
-Şeker-lik — isim kökün yapım eki almış hali
-Kir —İsim kök
-Kir-li — isim kökün yapım eki almış hali
-Yozgat — İsim kök
-Yozgat-lı — isim kökün yapım eki almış hali
İsimden Fiil Yapım Eki
İsim kök ya da gövdelerine gelerek onları fiil yapan yapım eklerine isimden fiil yapım eki denir.
-Su —İsim kök
-Su-la —İsim kökün fiil yapım eki
-El — isim kök
-El-le—İsim kökün fiil yapım eki
Fiilden İsim yapım Eki
Fiil kök ya da gövdelerine gelerek onları isim yapan yapım eklerine fiilden isim yapım eki denir.
-Git — fiil kök
-Git-iş — gidiş — yapım eki almış hali
-Sun — fiil kök
-Sun-uş —yapım eki almış hali
Fiilden Fiil Yapım Eki
Fiil kök ya da onları tekrar fiil yapan yapım eklerine fiilden fiil yapım eki denir.
-Kaçır — kaç-ır
-İçir — iç-ir
Güldür — gül-dür
İsim Çekim Ekleri
İsimlere gelerek anlamını ve yapısını değiştirmeyen eklere isim çekim ekleri denir.
1.Çoğul (Çokluk) Ekleri
İsimlere gelerek onlara çoğul anlamı kazandıran yani birden fazla olduğu anlamı veren eklere denir. Bunlar -lar -ler ekleridir.
-Ev-ler
-Araba-lar
-Kuş-lar
-Sehpa-lar
-Çöp-ler
-Saat-ler
2.Hal Durum Ekleri
İsim soylu sözcüklere gelerek onlara yönelme, belirtme, bulunma, ayrılma anlamları katan eklerdir.
-Yalın Hali eki yoktur. — ev
Yönelme hali —a, e —ev-e
Belirtme hali — ı,i,u,ü — ev-i
Bulunma hali — de,da,te,ta — ev-de
Ayrılma Hali — den,dan,ten,tan — ev-den
Örnek;
Silgi — Yalın Hali
Silgi-ye — Yönelme Hali
Silgi-yi —Belirtme Hali
Silgi-de—Bulunma Hali
Silgi-den Ayrılma Hali
Ağaç-Yalın Hali
Ağaç-a – Yönelme Hali
Ağaç-ı – Belirtme Hali
Ağaç-da – Bulunma Hali
Ağaç-dan – Ayrılma Hali
Mendil – yalın hali
Mendil-e – Yönelme Hali
Mendil-i – Belirtme Hali
Mendil-de – Bulunma hali
Mendil-den – Ayrılma Hali
Çöp – Yalın Hal
Çöp-e –Yönelme Hali
Çöp-ü – Belirtme Hali
Çöp-de – Bulunma hali
Çöp-den – Ayrılma hali
Defter – yalın hal
Defter-e – yönelme hali
Defter-i – Belirtme hali
Defter-de – bulunma hali
Defter-den – Ayrılma hali
NOT:Bazı kelimelere hal eklerini getirdiğimizde o kelimelerde ünsüz yumuşaması ve ünsüz sertleşmesi gibi ses olayları görülebilir ayrıca kelime ünlü bir harf ile bitmişse ‘yönelme, belirtme’ hal ekleri geldiğinde araya kaynaştırma harfi girer.
İyelik (Aitlik) Ekleri
Bir varlığın kime ait olduğunu veya neye ait olduğunu bildiren isim ve isim soylu sözcüklere gelen eklere denir.
İyelik ekleri isime getirilmek zorundadır.
Örnek;
Kalem
Kalem-im – Benim
Kalem-in – Senin
Kalem-i – Onun
Kalem-imiz – Bizim
Kalem-iniz- sizin
Kalem-leri – Onların
Su
Su-yum – 1.Tekil
Su-yun – 2.Tekil
Su-ları – 3.Tekil
Su-yumuz – 1.Çoğul
Su-yunuz – 2.Çoğul
Su-ları – 3.Çoğul
Tamlayan (İlgi) Ekleri
Belirtili ve zincirleme isim tamlamalarında tamlayan durumundaki kelimenin aldığı eke tamlayan eki denir.
-ın-in-un-ün-nın-nin- nun-nün
Örnekler;
Ali’ nin saati – tamlayan, tamlanan
Ev-in yolu – tamlayan, tamlanan
Mustafa’nın montu – tamlayan, tamlanan
Fiil Çekim Ekleri
Fiillere gelen çekim eki.
1.Kip (Zaman Ekleri)
Fiilere gelerek zaman ve dilek anlamı katan eklere kip eki denir.
- -dı-di-du-dü-tı-ti-tu-tü
Gel-di
- -mış-miş-muş-müş
Gel-miş
- -yor
Yazı-yor
Yürü-yor
- -acak-ecek
Git-ecek
- -r-ar-er-ır-ir-ur-ür
Sev-er
Say-ar
- -malı-meli
Sil-meli
Gör-meli
- -a-e
- -sa-se
2.Kişi (Şahıs) Eki
Fiillere gelerek fiilin yaptığı işi kimin yaptığını belirten eklere kişi ekleri denir.
Fiil + Kip + Kişi
Ben – 1.Tekil şahıs
Sen – 2.Tekil şahıs
O – 3.Tekil şahıs
Biz – 1.Çoğul şahıs
Siz – 2. Çoğul şahıs
Onlar – 3. Çoğul şahıs
Sev-dim – 1.Tekil şahıs
Sev-di- 2.Tekil şahıs
Sev-di – 3.Tekil şahıs
Sev-dik- 1.Çoğul şahıs
Sev-diniz- 2. Çoğul şahıs
Sev-di- 3. Çoğul şahıs
Örnekler
- Sev
Sev-di
Sev-miş
Sev-i-yor
Sev-ecek
Sev-er
Sev-meli
Sev-se
- Öğren
Öğren-di
Öğren-miş
Öğren-i-yor
Öğren-ecek
Öğren-ir
Öğren-meli
Öğren-se
- Oku
Oku-du
Oku-muş
Oku-yor
Oku-y-acak
Oku-r
Oku-malı
Oku-sa
- Kes
Kes-di
Kes-miş
Kes-i-yor
Kes-ecek
Kes-er
Kes-meli
Kes-se
- Ör
Ör-dü
Ör-müş
Ör-üyor
Ör-ecek
Ör-er
Ör-meli
Ör-se
Türemiş Sözcükler
Yapım eki almış olan sözcüğe türemiş sözcük denir.
NOT:Türemiş sözcükler yapım eki almak zorundadır. Türemiş sözcüklere aynı zamanda gövde de denir.
Örnekler
Yol -kök, yol-luk –türemiş sözcük
Vatan-kök, vatan-daş – türemiş sözcük
Yol -kök, yol-cu – türemiş sözcük
Simit-kök, simit-çi – türemiş sözcük
Sanat-kök, sanat-çı- türemiş sözcük
Birleşik sözcükler
İki sözcüğün birleşip kaynaşmasıyla oluşan yeni sözcüklere birleşik sözcük denir.
Aslanağzı- Aslan + ağzı
Hanımeli –hanım+eli
Çanakkale – Çanak+kale
Bilgisayar- bilgi+sayar
Anıtkabir – anıt+kabir
Kırıkkale – Kırık+kale
Eskişehir – Eski+şehir
*** Birleşik kelimelerin her ikisi de anlamını koruyabilir.
Gözyaşı, ayakkabı ….
*** birincil kelime anlamını kaybedebilir.
Adamotu – adam + otu
*** ikinci kelime anlamını kaybedebilir.
Rüzgargülü – rüzgar + gülü
Kitapevi- kitap + evi
*** Her iki kelime de anlamını kaybedebilir.
Hanımeli -Hanım + eli
İmambayıldı – imam + bayıldı
*** İki kelimenin birleşmesiyle oluşabilir.
Uyurgezer -uyur + gezer
Kapkaç-Kap + kaç
*** Bir isim ve bir fiilin birleşmesiyle oluşabilir.
Ateş + kes , uçak + savar
***İki yansıma sözcüğün birleşmesiyle oluşabilir.
Gır+ gır, çıt + çıt
***İsim tamlaması yoluyla oluşabilir.
Aslan + ağzı, tavuk + göğsü
***Sıfat tamlaması yoluyla oluşabilir.
Açık + göz, yalın + ayak
KÖK VE EK ALIŞTIRMA SORULARI İÇİN TIKLAYINIZ
çok teşekkür ederim elinize sağlık